انواع گره در بافت فرش و تفاوت های آن ها

آیا با انواع گره در بافت فرش آشنایی دارید؟ گره را می توان مهم ترین عامل در تولید فرش دستباف باکیفیت دانست. با توجه به منطقه بافت فرش، تعداد گره ها و نوع آنها تغییر کرده و نام های جدیدی همچون ریشه، ذلت، پیچه، خاک، ایلمه و غیره به خود می گیرد. تعداد ریشه های قالی و ظرافت آن ها، کیفیت و ارزش فرش را مشخص می کند. در واقع هر چقدر تعداد پرزهای (خامه) گره زده حول محور چله های زیر و رو بیشتر باشد، قالی ظریف تر و باکیفیت تر می شود. در این مقاله از فروشگاه فرش میرخلف با انواع پیچه های به کار رفته در فرش ایرانی و ویژگی های منحصربه فرد آن ها آشنا می شویم، با ما همراه باشید.

گره فرش در جدول

گره فرش یا همان ایلمک در جداول متقاطع، عنصری حیاتی در بافت قالی های دستبافت است و تنوع آن باعث ایجاد طرح ها و بافت های مختلف می شود. جدول زیر به شما کمک می کند که با انواع گره در بافت فرش و تفاوت های آن ها، بیشتر آشنا شوید. لازم به ذکر است که با وجود تنوع زیاد پیچه در قالی بافی، تقریبا 90 درصد بافت فرش های دستبافت با دو نوع ترکی و فارسی انجام می گیرد.

آموزش گره فارسی فرش

بافندگان شهرهای اراک، کرمان، اصفهان، قم، کاشان و بیرجند از جمله بافندگانی هستند که از گره فارسی برای بافت قالی های خود استفاده می کنند. چون در این نوع پیچه، پرز تنها به دور یک تار پیچیده می شود، در اصطلاح به آن گره نامتقارن نیز می گویند.

برای گره زدن به سبک فارسی در ابتدا باید کمی از خامه مورد نیاز را انتخاب کرده و بین انگشت میانی و سبابه دست چپ خود نگه دارید. چاقو نیز باید در دست راست شما باشد. سپس با کمک انگشت سبابه دست راست خود، یک جفت تار را جلو بیاورید. در ادامه حدود 2 سانتی متر از خامه را از بین انگشتان دست چپ بیرون آورده و آن را از پشت تار اول (تار رو) رد کنید. با تا کردن سر خامه، آن را از میان چله دوم به سمت پشت عبور داده و از میان دو تار به طرف روی قالی بیرون بکشید. سپس خامه را با کمک انگشت میانی و سبابه دست راست خود پایین بیاورید. در پایان می توانید با استفاده از چاقویی که در دست راست خود دارید، سرنخ اضافی را ببرید.

ریشه فارسی برای بافت فرش هایی با الگوهای پیچیده و هندسی، گل بوته، تابلو فرش و همچنین فرش های مدرن مناسب است. این نوع پیچه به دو صورت راست و چپ انجام می شود. اگر خامه به دور تار راست پیچیده شده و از پشت تار چپ خارج گردد، آن را گره نامتقارن راست می گویند. همچنین در صورتی که خامه به دور تار چپ پیچیده شده و از پشت تار راست بیرون آید، آن را گره نامتقارن چپ می نامند.

گره دوبل در فرش

گره دوبل یا مضاعف مانند گره متقارن یا نامتقارن زده می شود، با این تفاوت که در آن همیشه از دو برابر نخ استفاده می کنند. پرکارتر و زیباتر نشان دادن قالی را می توان از مزایای استفاده از این نوع ریشه زنی دانست.

این نوع پیچه برای ترمیم بخش هایی از فرش که پایین زدگی دارند، به کار می رود. همچنین ریشه دوبل در قسمت هایی کاربرد دارد که نخ مورد نظر نسبت به دیگر نخ ها نازک تر است. در ضمن، اگر می خواهید قسمت ابریشمی قالی شما جلوه و برجستگی بیشتری داشته باشد، می توانید از گره دوبل استفاده کنید.

نام دیگر گره فرش

انواع گره در بافت فرش در مناطق مختلف به نام های دیگری مانند خفت، گند، ریشه، ذلت، پیچه، خاک، ایلمه، ایلمک و … شناخته می شوند. تمام این واژه ها یک معنی را می دهند. در واقع منظور از ریشه، نخ مارینوس یا ابریشمی (پرز فرش) است که به ترتیب دور چله های قالی کنار یکدیگر و همینطور روی هم قرار می گیرد. پس از قرار گرفتن ریشه ها، پودها نیز روی آن ها قرار داده می شوند. در نهایت، با محکم کردن پیچه ها، ساختار اصلی فرش دستباف شکل می گیرد. هر چقدر گره های قالی بیشتر باشد، فرش کیفیت بیشتری دارد. انواع ایلمک قالی دارای یک سری مشخصات خاص و مشترک هستند که عبارتند از:

• قطر: نشان دهنده ظرافت قالی
• قوس: ایجاد تفاوت بین پشت و روی قالی
• جهت: تعیین کننده خواب فرش
• رنگ: رنگ آمیزی و طراحی قالی از روی نقشه

گره ممتاز در فرش

گره ترکی یا متقارن، با کمک قلاب روی دو تار زیر و رو زده می شود. بافنده خامه یا پرز را در دست چپ خود گرفته و با قلاب موجود در دست راستش، یک تار زیر را به طرف جلو می کشد، سپس سر خامه را با دست چپ از پشت تار زیر عبور می دهد. در این مرحله، سر خامه را با دو انگشت سبابه و شست دست چپ گرفته و ادامه نخ خامه را با کمک سایر انگشتان همان دست مهار می کند. خامه در طول این رفت و برگشت میان دست چپ و تار زیر، زاویه ای را به وجود خواهد آورد که در راس آن تار زیر قرار دارد. سپس بافنده سر قلاب را از میان این زاویه به طرف تار رو (واقع در سمت چپ تار زیر) برده و آن را دور می زند. او با کمک قلاب، قسمتی از خامه که ضلع بالایی زاویه مذکور را تشکیل داده، گرفته و قلاب را به عقب می کشد. بدین ترتیب سر خامه از پشت تار رو عبور کرده و از میان تار زیر و رو بیرون می آید. در نهایت، او دو رشته نخ خامه قرار گرفته میان دو تار را گرفته و به پایین می کشد و نخ اضافی را با لبه تیز قلاب می برد.

گره ممتاز یکی از انواع گره در بافت فرش ترکی است که برای بافت قالی هایی با طرح های هندسی، کلاسیک و مدرن به کار می رود. برای گره زنی ممتاز، بافنده یک سر خامه را از بالا و سر دیگر را از پایین تارها بیرون می آورد.

قالی با چند نوع گره بافت میشود

به طور کلی، در بافت فرش 5 نوع گره متفاوت و قابل تشخیص وجود دارد. گره متقارن که منشا اصلی آن کشور ترکیه است و گره نامتقارن که به گره فارسی شهرت دارد و امکان ایجاد بافت متراکم تر را به وجود می آورد را می توان پرکاربردترین انواع گره در بافت قالی به حساب آورد.

گره تبتی نیز برای بافت قالی های عشایری و قالی هایی با طرح های هندسی کاربرد دارد. یکی دیگر از انواع گره در بافت فرش، گره جفتی یا تقلبی است که توصیه می کنیم از آن استفاده نکنید، زیرا این نوع ریشه زنی تاثیرات بسیار مخربی را روی تراکم و دوام فرش می گذارد. در واقع بافت قالی با پیچه تقلبی، کیفیت کار و در نتیجه دستمزد بافنده را تا حد زیادی کاهش می دهد. سه روش برای استفاده از ایلمه های تقلبی وجود دارد که عبارتند از: کمانشیب، جفتی بافی و بی گره بافی (U شکل).

گره های هنری مخصوص خاص پسندان نیز تنها برای خلق تابلو فرش های خاص به کار می روند. این نوع ریشه به روش ها و مدل های مختلفی اجرا می شود. پیچه آویز، تک تار، دو رنگ و قرضی جزو مهمترین و شناخته شده ترین گره های هنری هستند.

گره در پشت قالی نیم لول چگونه است

شیوه بافت نیم لول بیشتر در مناطق روستایی استفاده می شود. البته در چند سال اخیر، این روش خیلی کمتر به کار می رود و تعداد فرش های تولید شده با بافت نیم لول، به شدت کاهش یافته است.
در این شیوه، چله کشی به صورتی انجام می شود که فاصله میان تارهای چله در محل گره زدن، به میزان نصف قطر چله مورد استفاده باشد. برای بافت نیم لول از دو نوع پود زیر و رو با ضخامت یکسان استفاده می شود که یکی از زیر ضربدر و دیگری از بالای آن عبور می کند.

پود زیر از فضای زیر ضربدری عبور می کند، به طوری که تارهای زیر و رو آن را در میان می گیرند. پس از آن نوبت عبور دادن پود رو از بالای ضربدر می رسد. سپس روی پود ضخیم به شکلی آرام و نرم کوبیده می شود.

چله دوم که نقش دوختن چله ها را بر عهده دارد، به نسبت میزان کشیدگی خود، روی چله های زیر و رو فشار آورده و آن ها را به یکدیگر نزدیک می کند. بدین ترتیب چله ها در پشت قالی به صورت یکی در میان فشرده شده به نظر می رسند. همچنین یک قوس گره که در روی چله زیر قرار دارد، در پشت فرش به صورت قوس کامل دیده می شود. در حالی که قوس دیگر گره که روی چله واقع است، در پشت قالی به صورت نیم قوس نمایان می گردد. فرش های قشقایی بیشتر با شیوه نیم لول بافته می شوند.